HAKKIMIZDA - TARİHÇE
International Association of Theater Critics - IATC Hakkında
IATC yaklaşık elli ülkede faaliyette bulunan Ulusal Merkezler aracılığıyla iki binden fazla tiyatro eleştirmenini bir araya getiriyor. 1956 yılında Paris'te kurulan IATC, UNESCO'nun B yasasına göre fayda sağlayan ve kar amacı gütmeyen bir Sivil Toplum Kuruluşudur.
IATC'nin amacı, uluslararası işbirliğini geliştirmek için dünyadan tiyatro eleştirmenlerini bir araya getirmektir. Temel amacı tiyatro eleştirisini bir disiplin olarak benimsetmek ve metodolojik temellerinin gelişimine katkıda bulunmak; tiyatro eleştirmenlerinin etik ve mesleki çıkarlarını korumak, tüm üyelerinin ortak haklarını korumak; genel olarak tiyatro alanında uluslararası toplantıları ve değişim programlarını teşvik ederek kültürler arasındaki karşılıklı farkındalık ve anlayışa katkıda bulunmaktır.
IATC her iki yılda bir dünya kongresi, yılda iki kez genç eleştirmenler için seminerler ve sempozyumlar düzenler ve jürilere katkıda bulunur. Merkezi Paris'te bulunan birliğin resmi dilleri İngilizce ve Fransızca'dır.
TEB Hakkında
Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Türkiye Merkezi, tiyatro (sahne ve gösteri sanatları) alanında eleştiri disiplininin yurdumuzda gelişmesini, diğer milletlerin bu alandaki çalışmalarını, kullandıkları yöntem ve teknikleri ülkemizde tanıtarak bilimsel ve çağdaş düzeye ulaşmasını, sahne faaliyetlerimizin yurt içinde ve dışında tanıtılmasında güvenilir bir değerlendirme kaynağının oluşmasını sağlamak, etkinleştirmek, geliştirilmesini sağlamak ve bu konuda çalışmalar yapan kişi ve kuruluşlara destek vermek amacı ile çalışmalarını sürdüren bir Sivil Toplum Kuruluşudur.
TEB, IATC'nin Türkiye Bölümü olarak faaliyet göstermekte ve 2018-2020 döneminde IATC Uluslararası Yönetimi'nde yer almakta; Türkiye'yi temsil etmektedir.
Merkezi İstanbul'da bulunan derneğin şu an 74 üyesi bulunmaktadır.
TÜRKİYE TİYATRO ELEŞTİRMENLER BİRLİĞİ'NİN
'GAYRI-RESMİ' TARİHÇESİ
Zeynep Oral
Doğu Berlin'deyim. Yıl 1978. Günlerden 10 Şubat... Tarihi hiç unutmadım. Çünkü Bertolt Brecht'in yaş günüydü... Ustanın 80. yıldönümü, kendi "evinde" Berliner Ensemble'da şölenlerle kutlanıyordu. Soğuk Savaş yılları... Ama yine de farklı dünyaların tiyatro toplulukları ve tiyatro uzmanları, daha güzel, daha eşitlikçi, daha barışçı, sömürüsüz bir dünya umuduyla bir araya gelmiş Bertolt Brecht'e sevgi ve saygılarını sunuyorlardı.
Akşamları oyunları izliyordum, gündüzleri toplantıları... Daha ilk günümde Berliner Ensemble'ın o görkemli yapısında, koridorlarda dolaşırken, kapalı bir kapının üzerine asılı tabela dikkatimi çekti: "IACT / AICT" yazıyordu... Ben harfleri çözmeye çalışırken kapı açıldı. Biri dışarı çıkıyordu... İçeride uzun bir masanın çevresinde oturmuş 20 kişi kapının önünde duran bana bakıyodu. Dışarı çıkmak için kapıyı açan adam, "Kimsiniz, ne istiyorsunuz?" dedi. Oysa bir şey istediğim yoktu, kapıyı bile vurmamıştım, ama yine de soruyu yanıtladım... "Ben Türkiye'den bir tiyatro eleştirmeniyim"... Dememle, birkaç dilde, "Gelin, içeri gelin, içeri gelin…" seslenişleri yükseldi. Beni içeri buyur ettiler... İşte UNESCO'ya bağlı bir sivil toplum kuruluşu olan Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği'yle tanışmam böyle oldu (İngilizce; IATC: International Association of Theatre Critics. Fransızca; Association Internationale des Critiques de Theatre: AICT).
Berliner Ensemble'ın o toplantı odasına sıradan bir rastlantı sonucu girdiğimde, Türkiye'de kuracağımız TEB için bir adım attığımı düşünmüyordum doğrusu... Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği'nin Yönetim Kurulu ve danışmanları toplantısının içine düşmüştüm. O gün orada iki saat boyunca sadece çeşitli ülkelerden gelmiş üyelerin sorularına yanıt verdim. Türkiye'de tiyatro ne durumdaydı? Merkezlerde? Ülke çapında? Ya tiyatro eleştirisi? Sonra ben sormaya başladım. Kimdiler? İşlevleri neydi? Amaçları? Hedefleri? Yönetim Kurulu toplantısındaki herkes, Türkiye'den "tiyatro eleştirmeni" olarak sadece Lütfi Ay'ı tanıdıklarını belirtiyordu. Peki, Türkiye neden bu uluslararası kuruluşun bir parçası değil diye sorduğumda, aldığım yanıt hep aynıydı: "Çünkü Türkiye'nin Tiyatro Eleştirmenleri Derneği yok...".
Bir hafta boyunca Berlin'de AICT'nin yönetim kurulu üyeleriyle hemen hemen her gün buluştum. Önüme bir yol haritası koydular: Eğer, Türkiye'de, tiyatro eleştirmenlerini bir araya toplar kendi ulusal derneğimizi kurabilirsem, Uluslararası Federasyon, ilk Genel Kongresinde bizi üyeliğe kabul edecekti. Derneği kuruncaya kadar da ben, sadece "gözlemci" sıfatıyla uluslararası kuruluşla iletişimi sağlayacak, toplantılara katılabilecektim. Berlin'den Türkiye'ye döner dönmez ilk iş Lütfi Ay'ı aradım. Onunla tanıştık. Beni bağrına bastı. Bana her türlü yardımı yapmaya hazır olduğunu söyledi. İkinci telefonumu Metin And ve Özdemir Nutku'ya yaptım. Metin And, bir dernek kurulmasına daha soğuk, Özdemir Nutku ise daha sıcak baktı... Sonra bürokratik işlemlerden hiç ama hiçbir şey anlamayan ben, Hayati Asılyazıcı'ya "İmdat" çağrısında bulundum. Hocaların hocası Sevda Şener ve Cevap Çapan, “Elbet katılırım” dediler. Can dostlarım, Oyun ve Tiyatro 70 Dergisi’nin eşsiz eleştirmeni Seçkin Selvi (Çağan, Cılızoğlu), Cumhuriyet Gazetesi'nin eleştirmenleri Ayşegül Yüksel ve Dikmen Gürün, yönettiğim Sanat Dergisi'nin tiyatro eleştirmenleri Tahir Özçelik ve Atilla Sav, dramaturg Esen Çamurdan... hepsi "Biz de varız" dediler... Bütün o bürokratik formaliteleri yerini getirmekte en büyük yardımcım Hayati Asılyazıcı'ydı. Üstelik yıl hâlâ 1978. Yani Ecevit dönemi. Ve Kültür Bakanı, benim Paris'deki öğrencilik yıllarından sevgili arkadaşım Ahmet Taner Kışlalı. Yani bundan âlâsı, Şam'da kayısı! Tüm onaylar alındı. Gerekenler yapıldı... Gelin görün ki, burası Türkiye... Ve burada bürokrasi çarkları çok yavaş dönüyor, dönerken de dişlileri arasında sadece zaman, emek ve insan öğütüyordu.
1978 yılı sona erdi, oldu 1979... Ve bizim dernek kurulamadı... Ama olsun, kâh yukarıdaki isimlerden biri, kâh ben, Uluslararası Eleştirmenler Birliği'nin toplantılarına ve etkinliklerine katılmayı sürdürdük. Her seferinde de, tamam, derneğimiz ha kuruldu ha kurulacak dedik durduk. 1979'un sonlarına doğru tüm pürüzler temizlenmişti. 1980’de, gerekli tüm formaliteler yerine getirilmişti... Bizler de eh artık tamam derneğimiz kuruluyor diye çocuklar gibi şendik ki... GÜM! 12 Eylül Askeri Darbe! Her şey sil baştan! Faşist darbe, bir silindir gibi geçecekti üzerimizden...
1980 sonrası Faşist darbe, baskı yılları: Oyunlar yasaklanırken... Gençlik tiyatroları, üniversite tiyatroları, öğrenci festivalleri katledilirken... Ödenekli tiyatrolardan 1402'likler diyerek tiyatrocular işlerinden, mesleklerinden olup, açlığa mahkûm edilirken... Ödenekli tiyatroların başına "Müfettişler" getirilirken... Tüm sendikalar, dernekler kapatılırken... Tiyatro sanatçıları tutuklanırken ya da sindirilirken... Değil yeni bir dernek kurmak, en köklü dernekler bile hunharca yok edilirken... Kimse dernek falan düşünemezdi...
1983 yılında, kolları yeniden sıvadık. AICT / IACT yani Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği'ne durumu anlattım. Yıllarını tiyatro eleştirisine vermiş insanlardık... Ama gelin görün ki, önce bürokratik engeller, sonra faşist darbe dernek kurmamızı engellemişti. Resmen bir dernek kurmamış olsak bile, bizi "Türkiyeli Eleştirmenler Grubu" olarak kabul edebilirlerdi. Sonunda ikna oldular ve kabul ettiler. Ama bir koşulu vardı. Biz de her ulusal merkez gibi, uluslararası federasyona aidatımızı ödeyecektik. Şimdi elimdeki belgelere bakıyorum: İlk "Türkiye Eleştirmenler Birliği" grubumuz 10 kişiden, şu isimlerden oluşuyordu: Prof. Melahat Özgü, Prof. Sevda Şener, Prof. Metin And, Prof. Özdemir Nutku, (o zamanki titri ile) Dr. Ayşegül Yüksel, Lütfi Ay, Esen Çamurdan, Sevgi Sanlı, Hayati Asılyazıcı ve ben. Aramızda 35 biner lira toplayıp, uluslararası kuruluşa 500 Fransız frangı aidatımızı ödeyerek topluluğun bir parçası olmaya hak kazandık.
1985 Kasım'ında AICT'nin Roma'daki Olağan Genel Kongresi’ne, yine kendi sağladığımız olanaklarla, Türkiye’yi ilk kez üç kişi temsil ettik: Lütfi Ay, Ayşegül Yüksel ve ben... Veee... Resmen katıldığımız bu ilk kongrede Uluslararası Yönetim Kurulu’na seçildik. İstanbul'a döner dönmez çalışmalara hız verdik. Derneği UNESCO'ya bağlı, Uluslararası Tiyatro Enstitüsü - ITI - üzerinden kurmak için de uğraştık. ITI Türkiye Merkezi Başkanı Refik Erduran bize sonsuz destek verdi. Tüzüğümüzü hazırlamamızda çabalarını eksik etmedi. Kimi zaman üyelerimizin Uluslararası etkinliklere katılabilmesi için ITI'yı devreye soktu. 1987'de "Uluslararası Nitelikli Teşekküllerin Kurulması Hakkında Kanun"da değişiklikler yapıldı. Yeni yasayla birlikte umutlarımız arttı ama yine bir sonuç alamadık. Bir sonraki kongre, 1988'de Doğu Berlin'deydi. "Grubumuz" Dikmen Gürün ve Zehra İpşiroğlu'nun katılımıyla 12 kişiye yükselmişti. Uluslararası Kongre'ye Ayşegül Yüksel ve ben katıldık. Yalnız Yönetim Kurulu'na girmekle kalmadık; beni ayrıca Uluslararası Yönetim Kurulu’nda Başkan Yardımcılığına getirdiler. Bu görevi uzun yıllar sürdürecektim...
Dernekleşme çabamız sürerken sayımız da hızla artıyordu. Ancak bürokratik çarklar hala çok yavaş dönüyordu. (Meraklılara not: bkz. 25 Nisan 1988 tarihinde dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Tınaz Titiz'e yazdığım mektup bu çabalar yüzünden ne hale geldiğimizi ortaya koyuyor.) 1990 yılına gelinceye kadar "Eleştirmenler grubumuz" 30 kişi oldu. Hemen hemen hepsi uluslararası etkinliklere katıldı. Her fırsatta "genç eleştirmenler stajına" gençlerimizi yolladık; çeşitli platformlarda konferanslarda, panellerde Türkiye'deki tiyatroyu dünyanın dört bir yanında dillendirdik. Her Uluslararası Genel Kongre’de, yönetime seçilen üç ülkeden biri olduk. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Türkiye... İlk ikisinin en çok oyu olması olağandı. Unutmayın, soğuk savaş yıllarında herkes dengeyi kolluyordu. Ya Türkiye? Galiba bizi de o dengenin garantörü olarak görüyorlardı... İşte hayat bazen böyle ironilerle doluydu. Kendi ülkemizde bir dernek bile kuramamıştık ama uluslararası platformda en güvenilir denge unsuruyduk...
Ve Sonunda Dernek Kuruluyor
Bu birlikteliğin amacı, ülkemizdeki ve dünyadaki tiyatro düşüncesini, tiyatro etkinliklerini yaymaktı. Tiyatro olgusuyla, izleyici ve okur kitleleri arasında bir bağ kurmaktı. Tiyatro sanatının dününü, bugününü ve yarınını düşünmeye çağırıyorduk. Tiyatro sanatının "insan olma"ya ve "çağdaş olmaya" katkılarını vurgulamaya çalışıyorduk. Tiyatro sanatından alınan tadı paylaşmaya, çoğaltmaya adamıştık kendimizi... Sonunda, en sonunda, tüm işlemler yeni baştan ele alınıp yerine getirildikten sonra, faşist darbeden on yıl sonra, 1990 yılında Türkiye Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Kuruldu. Bu işe niyet ettiğimizden bu yana 12 yıl geçmiş, dört kültür Bakanı değişmişti! 1989'da Kültür Bakanı Namık Kemal Zeybek'ti. Kendisini görmeye gittiğimde, önümde tüm kapıları açtı, bürokratik tüm engelleri ortadan kaldırdı. Uluslararası kuruluşa ödememiz gereken 1989 ve 1990 yıllarının aidatını bakanlık bütçesinden sağladı. Umduğumdan çok daha çabuk ve kolay bir biçimde derneğimizi kurmamızın yolunu açtı.
Kurucu Üyeler şöyleydi: Metin And, Hayati Asılyazıcı, Lütfi Ay, Esen Çamurdan, Dikmen Gürün, Zehra İpşiroğlu, Özdemir Nutku, Zeynep Oral, Melahat Özgü, Sevgi Sanlı, Sevda Şener, Ayşegül Yüksel. "Grubumuz" önce bu 12 kişiden kurulu bir "Geçici Yönetim Kurulu" oluşturdu. "Geçici İcra Kurulu", 3 isimden oluşuyordu: Lütfi Ay (Başkan) Zeynep Oral (Genel Sekreter) ve Hayati Asılyacıcı (Murahhas Aza). Biz üçümüz, kafa kafaya verip Birinci Kongremizi hazırladık. 12 Haziran günü, "Türkiye Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Derneği"mizin 1. Genel Kurulu, Atatürk Kültür Merkezi'nde Devlet Tiyatrosu toplantı salonunda yapıldı. 35 üyenin katılımıyla...
Birkaç gün sonra Metin And'dan aldığım bir mektup "Bizim derneğin ilk genel kurulu toplantısı ne güzeldi... Odayı dolduranlara bakmak bile heyecan vericiydi" diyordu... İlk Genel Kurul'da Yönetim Kurulu şu isimlerden oluştu: Hayati Asılyazıcı, Esen Çamurdan, Dikmen Gürün, Seçkin Selvi ve Zeynep Oral. İlk Yönetim Kurulu'nda görev dağılımı ise şöyle belirlendi: Zeynep Oral (Başkan), Dikmen Gürün (Genel Sekreter), Hayati Asılyazıcı (Sayman).
Bu ekip, derneğin yönetiminde 10 yıl kalacaktı...
ANILARDA YAŞAYAN UNUTULMAZ DEĞERLERİMİZ
LÜTFİ AY (d. 1911, İstanbul - ö. 28 Ekim 1995, İstanbul)
İlk, orta ve lise öğrenimini Galatasaray Sultanisi’nde tamamladı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden (1949) mezun oldu. Darülbedayi’de aktör ve dergi sekreteri olarak çalıştı. Ankara ve İstanbul’da çeşitli resmî dairelerde memurluktan sonra Millî Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu’nda çevirmenlik (1942-49), Devlet Tiyatrosu’nda Edebî Heyet Raportörlüğü ve Genel Sekreterlik (1949-58), Devlet Konservatuarı’nda Tiyatro Tarihi öğretmenliği yaptı. Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği ikinci başkanlığında bulundu.
P. A. Antoine, Maurice Rostand, Scribe, Louis Verneuil, Voltaire, Pedro Block’tan yirmi civarında eser çevirdi, bunlardan oyun olanların tümü sahnelendi. Voltaire’in Felsefe Sözlüğü’nü de Türkçe’ye çevirmiştir. Fransız Hükümetince "Legion D’Honeur" nişanı verildi.
Ulus, Halkçı, Cumhuriyet, Vatan, Akis gibi gazete ve Servetifünun, Türk Dili, Yücel, Türk Tiyatrosu ve Şehir Tiyatrosu gibi dergilerde tiyatro üzerine makale ve eleştiriler yazdı. Bu yazıları kendisine haklı bir ün kazandırdı. Yazılarında tiyatro alanındaki geriliğimizin şekilden çok özde olduğunu ileri sürdü. Sanatta yeterince yaratma çabalarına önem verilmediğini savundu. Nedenini tiyatrolarımızın sanat memurlarıyla doldurulduğuna bağladı.
Eserleri
Oyun: Le Théâtre Turc (1981)
Çeviri: Kritias (Platon, E. Günay ile, Sosyal Yayınları, 1942), Timaios (Platon, E. Günay ile, Sosyal Yayınları, 1943), Felsefe Sözlüğü (Voltaire, İnkılap Kitabevi, 1943), Herakles (Euripides, 1943), Avrupa Mukadderatının Yedi Muamması (J. Romains, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, 1944), Bir Dünya Görüşü (J. Romains, Remzi Kitabevi, 1945), Müellifle Aktör (J. Copeao, DT İç Eğitim Dizisi, 1945), Sevmek Korkusu (Colette, S. K. Yetkin ile, 1945), Düşman (A-P. Antoine, 1945), Öldürdüğüm Adam (M. Rostand, MEB Konservatuvarı Yayınları, 1946), Bir Bardak Su yahut Sebep ve Neticeler (E. Scribe, 1946), Hayatının Son Yıllarında Goethe ile Konuşmalar (J. R. Eckermann, S. Baytın ile, Milli Eğitim Basımevi, 1947), Nemo Bankası (L. Verneuil, F. Baldaş ile, MEB Konservatuvarı Yayınları, 1949), Santiago Şövalyesi (H. de Montherlant, S. K. Yetkin ile, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1950), Miras (R. ve A. Goetz, R. C. Vâfi ile, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1952), Avare Kadın (Colette, S. K. Yetkin ile, 1957), Aşk Acısı (M. Achard, Maarif Basımevi, 1958), Toreadorlar Valsi (J. Anouilh, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1965), Lahmacun Cumhuriyeti (Muammer Karaca T. tarafından oynanmıştır), Becket yahut, Tanrının Onuru (J. Anouilh, 1972), Hile ve Sevgi (F. Schiller, Zahide Özveren ile), Eurydice’nin Elleri (P. Blach, 1980), Hastalık Hastası (Moliére, İnkılap Kitabevi, 1982), Avanak (G. Feydeau, DT Genel Müdürlüğü, 1987), Mirabeau ve Komik Eğlence Tiyatrosu (Jean-Paul Bernard, İnkılap Kitabevi, 1990).
MELAHAT ÖZGÜ (d. 1906, İstanbul - ö. 2001, İstanbul)
Berlin ve Bonn Üniversitelerinde burslu olarak Alman Dili ve Edebiyatı, Sanat Tarihi, Tiyatro ve Felsefe eğitimi gören Özgü, 1934 yılında Almanya’dan döndükten sonra Ankara Kız Lisesi’nde Almanca öğretmenliği yaptı. 1935’te kurulan Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin Alman Dili ve Edebiyatı kürsüsüne asistan olarak atandı; 1938’de öğretim üyesi olarak görev yapmaya başladı. 1946’da Alman Dili ve Edebiyatı profesörü olduğu bu fakültede uzun yıllar öğretim üyeliği yaptı.
1955’te Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu tarafından Schiller Madalyası’na layık görüldü. 1964’te aynı fakültede, daha sonra DTCF Tiyatro Bölümü’ne dönüşecek olan Tiyatro Kürsüsü’nü ve kürsünün de içinde bulunduğu Tiyatro Araştırmaları Enstitüsü’nü kurdu. Emekli olduğu 1976 yılına kadar Enstitü Müdürlüğü görevini sürdürdü.
Deneme, eleştiri ve sanat yazılarını Sanat ve Edebiyat gazetesi ile Kültür Dünyası ve Türk Dili dergilerinde yayımladı. Klasik ve çağdaş Alman edebiyatı üzerine Türkçe-Almanca bilimsel incelemeleri ve birçok çevirisinin yanı sıra, aynı alanda deneme ve eleştiriler yazdı. Bu türlerdeki yazıları da Ulus Gazetesi’nde (1942-45), Sanat ve Edebiyat Gazetesi’nde (1947), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Kalem, Kültür Dünyası (1945/55), Oyun, Ulusal Kültür ve Türk Dili dergilerinde yer aldı.
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ndeki ek binanın alt katındaki Tiyatro Bölümü’ne ait uygulama sahnesine Melahat Özgü’nün adı verilmiştir.
Eserleri
Araştırma-İnceleme: Goethe’nin Cihan Edebiyatındaki Şahsiyetleri (Cumhuriyet Halk Partisi Yayını, 1938), Şiir ve Musiki-Şiir ve Plastik Sanatlar Sanatta Dünya Görüşü (AÜ DTCF Yayınları, 1946), Goethe’nin Estetik Tipleri (1950), Faust Tefsirleri (1950), Goethe ve Hafız (Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1952), Das Dichten in der Dichtung: Stefan Georges (1959), Alman Romantizminde Sanat Anlayışı (1964), Atatürk’ün Edebiyat ve Sanat Anlayışı (1964), Franz Grillparzer’in Tiyatro İle İlişkisi (Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 1972), Atatürk’e Sevgi (TDK Yayınları, 1972).
Çeviri: Define (Doris Lessing, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1944), Rembrandt (Ulrich Christoffel, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1947), Sanatta Yaratıcılığın Sırrı (Stefan Zweig, Remzi Kitabevi, İstanbul 1949), Doğu İslâm Memleketlerinde Minyatür (Ernst Kühnel, Suut Kemal Yetkin ile birlikte, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1952), Maria Wutz (Jean Paul Richter, Milli Eğitim Basımevi, 1955), Stefan Georges Auffassung Von Der Dichtkunst (Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1958), İnsanın Estetik Eğitimi Üzerine Bir Dizi Mektup (Friedrich Schiller, Milli Eğitim Basımevi, 1965), Alman Halk Oyunları (Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1977), Genç Bir Şaire Mektuplar (Rainer Maria Rilke), Rose Bernd (Gerhart Hauptmann, Milli Eğitim Bakanlığı Modern Tiyatro Eserleri Serisi), Seçme Yazılar (H. von Hofmannsthal, Milli Eğitim Basımevi, 1989).
Değerli Hocamız Prof. Dr. Melahat Özgü’ye ‘Tiyatro Araştırmaları Dergisi’nin ona armağan edilen sayısında (yıl 1976, sayı 7) yayımlanan, Tiyatro Enstitüsü Birinci Sempozyumu nedeniyle yaptığı konuşmasından kısa bir alıntıyı aşağıda sunuyoruz:
“Bilimsel düşünce, her şeyden önce eğitimle sağlandığına göre, çağımızda, yüksek dereceli eğitim kuruluşlarında, bu görev, gözlem, deney, araştırma, inceleme, tartışma gibi birbirlerine bağlı konuların zincirleme uygulanması ile yapılır. Üniversitede kurulan kürsülerin öğretim programlarının amacı ‘bilim’ okluğuna göre, Tiyatro Kürsüsü’nde, tiyatro bilimi, her haliyle başta yer alacaktır. Tiyatronun gelişebilmesi için insanlar, kuşaktan kuşağa çok emek vermişlerdir. Onların bu emeklerinin çoğu zaman boşa çıktığı, bu yolda çalışırken yıkıldıkları bile olmuştur. Ama onlar, gene de kendilerini mutlu sayarlar; çünkü çabalan, tiyatronun bir ‘kültür kalesi’ olduğuna inançlarından geliyordu. Bugün ise bizde, hâlâ tiyatroya, yalnız ‘eğlence yeri’ diye bakanlar var. Ama üniversitelerimize girmesiyle tiyatronun, tarihini ve sanatını öğrenenler, bu alanda yapacaktan araştırmalarla, bütün sanat dallarını (edebiyat, resim, müzik ve yapı sanatım) kapsayan tiyatronun, er geç bu sanat kurumunun, bizde de bir ‘kültür kalesi’ olduğunu öğreneceklerdir. Tiyatro bir ‘kültür kalesi’dir...”
METİN AND (d. 17 Haziran 1927, İstanbul - ö. 30 Eylül 2008, Ankara)
Metin And, 1946’da Galatasaray Lisesi’ni, 1950’de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Öğrencilik yıllarında İstanbul Belediye Konservatuarı’na devam etti. Bir yandan da dönemin ünlü piyanisti Ferdi von Statzer’den piyano dersleri aldı. Yüksek lisans yapmak için Londra'ya, daha sonra bale, opera ve tiyatro eğitimi için Rockefeller Vakfı bursuyla New York'a gitti. Bir süre Kavaklıdere Şarapları'nda yöneticilik yaptı.
Yazı yaşamına 1954 yılında edebiyat, opera ve bale eleştirmenliği ile başladı. Forum dergisini ve yayınlarını yönetti. Ulus Gazetesi’nde on beş yıl boyunca tiyatro yazıları kaleme aldı. Yazıları Değişim, Dost, Türk Dili gibi dergilerde yayımlandı. O sırada yeni kurulan Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü’ne öğretim üyesi olarak atandı. “Meşrutiyet Çağı Siyasal, Hukuksal ve Toplumsal Düzeninin Türk Tiyatrosuna Etkisi” adlı teziyle doktor (1969), “Osmanlı Tiyatrosu” başlıklı teziyle doçent (1975), “Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu” adlı takdim teziyle profesör (1980) oldu. Bu görevini otuz yıl boyunca sürdürdü ve 1994’te emekliye ayrıldı. Emekli olduktan sonra da Boğaziçi Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi’nde kültür tarihi dersleri vermeye devam etti. Bu dönemde yazıları Milliyet ve Vatan gazetelerinde yayımlandı. Amerika, Almanya ve Japonya’da çeşitli üniversitelerde konuk öğretim üyesi olarak bulundu. Ayrıca Amerika, Sovyetler Birliği, Çin ve Ortadoğu ülkelerinde konferans turnelerine çıktı. Radyo programları hazırladı, belgesel film senaryoları yazdı.
Geleneksel Türk tiyatrosunun kökenleri, etkileşimleri ve kültürel boyutları üzerinde uzmanlaşan Prof. And, Batı etkisiyle gelişen Türk tiyatrosunun dönemlerini de belgelere dayalı bir yöntemle araştırdı. Karşılaştırmalı tiyatro araştırmalarının öncülerinden biri oldu. Bazıları yabancı dilde olmak üzere elliye yakın kitap, bin beş yüz civarında bilimsel inceleme, tanıtım-eleştiri yazısı ve ansiklopedi maddesi kaleme aldı. Çalışmaları dolayısıyla Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü (1970), Türkiye İş Bankası Bilimsel Araştırma Ödülü (1980), Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü (1983), Fransa Hükümeti'nin “Officier de l'ordre des Arts et des Letres” nişanı (1985), İtalya Cumhurbaşkanı'nın “Şövalyelik” nişanı (1991), Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü (1998), TÜYAP Onur Ödülü (2007) gibi ödül ve nişanlara layık görüldü.
Eserleri
Gönlü Yüce Türk: Yüzyıllar Boyunca Bale Eserlerinde Türkler (1958), Kırk Gün Kırk Gece: Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunlar (1959), Dionisos ve Anadolu Köylüsü (1962, 2019), Bizans Tiyatrosu (1962), Kavuklu Hamdi’den Üç Orta Oyunu: Büyücü Hoca-Fotoğrafçı-Eskici Abdi (1962), Ataç Tiyatroda: Ataç’ın Tiyatro Eleştirileri ve Yazıları Üzerine İnceleme (1963, 1982), Türk Köylü Oyunları (1964), Tiyatro Terimleri Sözlüğü (Haldun Taner, Özdemir Nutku’yla 1966), Geleneksel Türk Tiyatrosu: Kukla Karagöz Ortaoyunu (1969), 100 Soruda Türk Tiyatrosu (1970), Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu ‘1908-1923’ (1971), Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu ‘1839-1908’ (1972), 50 Yılın Türk Tiyatrosu (1973), Oyun ve Bügü (T. İş Bankası Yayınları, 1974, 2019), Türk Kültüründe Oyun Kavramı (1974, 2003), Osmanlı Tiyatrosu: Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı (Dost Kitabevi, 1976, 1999), Osmanlı Dönemi Minyatürleri (1976), Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu (1977), Kültürel Etkinlikler ve Büyük Kuruluşlar (1981), Ataç Tiyatroda (1982), Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları (1982), Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu (1983), Atatürk ve Tiyatro (1983), Şair Evlenmesinden Önce Türk Oyunları (1983), Selection Of 33 Turkish Miniatures (1983), Geleneksel Türk Tiyatrosu: Kukla, Karagöz, Ortaoyunu (1985), Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri (İnkılap Kitabevi, 1985), Türkiye’de İtalyan Sahnesi-İtalyan Sahnesinde Türkiye (1989, La Scena Italiana in Turchia-La Turchia Sulla Scena Italiana adıyla yapılan İtalyanca baskısı 2004), 16. Yüzyılda İstanbul: Kent-Saray-Günlük Yaşam (1994, 2010, 2019), Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası (1998, 2007, 2014, 2018), Tiyatro, Bale ve Opera Sahnelerinde Kanûnî Süleyman İmgesi (Dost Kitabevi, 1999), 40 Gün 40 Gece: Osmanlı Düğünleri-Şenlikleri-Geçit Alayları (2000), Ritüelden Drama: Kerbelâ-Muharrem-Ta‘ziye (2002, 2018), Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi (2004, 2019), Türk Kültüründe Oyun Kavramı (2002), Osmanlı Tasvir Sanatları 1: Minyatür (2002, 2014, 2017), Karagöz: Turkish Shadow Theatre (Dost Kitabevi, 2006, 2020), Kısa Türk Tiyatrosu Tarihi (YKY, 2019), Osmanlı Tasvir Sanatları 2: Çarşı Ressamları (YKY, 2019)
SEVDA ŞENER (d. 25 Nisan 1928, İstanbul - ö. 2014, Ankara)
Eskişehir, Uşak ve Turhal ilkokullarında, Ankara Maarif Koleji’nde ve TED Yenişehir Koleji’nde okudu. Eskişehir Lisesi (1947), Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden (1950) mezun oldu. 1958 yılında DTCF’de açılan Tiyatro Enstitüsü’nün ilk asistanı olarak akademik kariyerine başladı. Tiyatro Enstitüsü’ne eleştiri ve oyun yazarlığı konularında ders vermek üzere ABD’den gelen, Prof. Kenneth Mac Gowan’ın ve Grant Redford’un yardımcılığını üstlendi. 1962’de “Musahipzâde Celal ve Tiyatrosu” konulu tezi ile doktora yaptı. Tiyatro bilimi alanında bilgisini geliştirmek üzere İngiltere Bristol Üniversitesi Dram Bölümü’nde iki dönem, Viyana Üniversitesi Tiyatro Bilimi Enstitüsü’nde bir dönem seminerlere ve derslere katıldı. Daha sonra DTCF Tiyatro Kürsüsü’ne geçerek 1967 yılında doçent, 1972 yılında profesör oldu. 1976-81 yılları ile 1985-94 yıllarında bölüm başkanlığı yaptı. 1995 yılında emekli oldu.
Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü’nde, AÜ İletişim Fakültesi’nde, Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuarı’nda, Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi Tiyatro Bölümü’nde ve Türk Edebiyatı Bölümü’nde uzmanlık alanı olan tiyatro teorisi, tiyatro eleştirisi, dramaturji, eleştiri kuramları, çağdaş sanat, modern ve modern sonrası tiyatro, çağdaş Türk tiyatro edebiyatı konularında lisans ve yüksek lisans düzeyinde dersler verdi. Öğretim üyeliğinin yanı sıra Ankara, İstanbul, İzmir, Mersin, Eskişehir gibi çeşitli illerde sempozyum, panel ve açıkoturumlara katılarak bildiriler sundu, konferanslar verdi, radyo ve televizyon konuşmaları yaptı. İnce Anlatılar Ustası Vüs’at O Bener, Kültürel Kimliğin Tiyatrodaki Yansımaları, Adalet Ağaoğlu eserleri üzerine, Tiyatro Eserlerimizde Kadın İmajı gibi başlıklar altında makaleler yazdı.
Maske und Kothurn, Devlet Tiyatrosu, Türk Tiyatrosu, Ulusal Kültür, Tiyatro… Tiyatro, Tiyatro 76-79, Birikim, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Milliyet Sanat, Türk Dili, Çağdaş Eleştiri, Oluşum, Adam Sanat, Gösteri dergileri ile Hürriyet ve Hürgün gazetelerinde tiyatro eleştirisi ve araştırma yazıları yayımladı. Radikal Gazetesi’nin kültür eki Radikal 2’de tiyatro eleştirileri yazdı.
Sevda Şener, tiyatro yazınına bir çok eser kazandırdı. Antik Yunan’dan bugüne kadar her dönemde etkili olmuş tiyatro akımlarını ve kuramlarını kronolojik bir sıralamayla, karşılaştırmalı biçimde incelediği Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi adlı kitabı, Türkiye’de tiyatro tarihi alanındaki başyapıtlardan biri sayılmıştır. Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı adlı kitabında, antik dönem komedya ve tragedyalarından, modern dram sanatına ve postmodern yapıtlara kadar dram, trajedi ve komedinin sunulma biçimlerini inceledi. Oyunlar ve Gerçekler adlı kitabıyla Reşat Nuri Güntekin, Haldun Taner, Nazım Hikmet, Oğuz Atay, Vüs’at O. Bener ve Memet Baydur gibi yazarların tiyatro yapıtlarından yola çıkarak Türkiye’de tiyatro tarihinin gelişimine dair bir kaynak sundu. 2010’da yayımlanan Tiyatroda Oyun-Yaşam İlişkisi adlı kitabında, tiyatro ve hayat arasındaki ilişki üzerine, gerçek ve oyun ikilemine tiyatro üzerinden yorumlar getirdi.
Sevda Şener, çalışmaları nedeniyle 1990’da Avni Dilligil Jüri Özel Ödülü’nü, Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği Hizmet Ödülü’nü, 1992’de Uluslararası Adelaide Ristori Ödülü, 1993’te Kültür Bakanlığı Tiyatro Eleştiri-İnceleme-Araştırma Ödülü’nü, 1994’te Nisa Serezli Tiyatroda Yılın Kadını Ödülü’nü, 1999’da Afife Tiyatro Ödülleri’nde Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü’nü, 2001’de Çankaya Belediyesi Hizmet Ödülü’nü, 2002’de Ankara Sanat Kurumu Onur Ödülü’nü, 2004’te 9. Uluslararası Ankara Tiyatro Festivali Tiyatro Emek Ödülü’nü aldı. İKSV’nin kuruluşunun 40. yılında 18. İstanbul Tiyatro Festivali 2012 yılı Onur Ödülü, Prof. Dr. Sevda Şener’e sunuldu. 2015 Sadri Alışık Anadolu Tiyatro Oyuncu Ödülleri Onur Ödülü’ne değer görüldü.
2008’de, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü, kuruluşunun 50. yılında, Prof. Dr. Sevda Şener adına 80. yaş günü ve meslekte 50. yıl armağanı olarak Türk Tiyatrosu Günleri düzenledi. 2009’da İzmir Bornova’daki Uğur Mumcu Kültür ve Sanat Merkezi’ndeki sahneye Bornova belediyesi tarafından Sevda Şener adı verildi.
Prof. Şener, Uluslararası Tiyatro Enstitüsü (ITI) Türkiye Millî Merkezi üyesi olarak görev yaptı. Dil Derneği, Türkiye Felsefe Kurumu, Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (TEB), Edebiyatçılar Derneği, Tiyatro Bölümünden Yetişenler Derneği üyesiydi. Sevda Şener’in tiyatro dünyasında lakabı "Hocaların hocası"ydı.
“Artık tiyatronun ne olduğunu, insanla, toplumla, yaşamla nasıl bir ilişki kurmuş ve kurmakta olduğunu ve dolayısıyla neyin / nelerin tiyatro olmadığını, ‘güzel’, ‘orijinal’, ‘etkileyici’, ‘çarpıcı’, ‘alışılmamış’, ‘modern’, ‘yaratıcı’ sıfatlarının teker teker ya da hep birlikte, bir yapıtı ya da gösteriyi ‘tiyatro’ kılmaya neden yetmeyeceğini aydınlıkta tartışabilmemizi sağlayacak güvenilir bir kaynak var elimizde.” - Füsun Akatlı
Eserleri
Musahipzâde Celâl ve Tiyatrosu (Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 1963), Çağdaş Türk Tiyatrosunda Ahlâk Ekonomi Kültür Sorunları (1971), Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan (1972), Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi (1982), Oyundan Düşünceye (Gündoğan Yayınları, 1993), Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı (Dost Kitabevi, 1997), Cumhuriyet'in 75. Yılında Türk Tiyatrosu (T. İş Bankası Kültür Yayınları, 1998), Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu (1999), Nâzım Hikmet’in Oyun Yazarlığı (2002), Elveda Dünya Merhaba Kâinat - Mehmet Baydur'un Ardından (Mitos-Boyut Yayınları, 2002), Dram Sanatı: İnsanı Geçitlerde Sınayan Sanat (Mitos-Boyut Yayınları, 2003), Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu (Alkım Kitabevi, 2003), İzleri Kaldı-Tiyatro Eleştirileri (Dünya Yayıncılık, 2006), Oyunlar ve Gerçekler (Dost Kitabevi, 2007)
ÜSTÜN AKMEN (d. 2 Temmuz 1943, İstanbul - 30 Ekim 2015, İstanbul)
Şişli 19 Mayıs İlkokulu’nu, İtalyan Lisesi’ni, Ticaret Okulu’nu ve İstanbul İktisat Fakültesi’ni bitirdi. 60’lı yıllarda Atilla Berkan, Şerif Yüzbaşıoğlu ve Ergun Özer orkestralarında profesyonel şarkıcılık yaptı, ağırlığı İtalyan müziğinden oluşan repertuarıyla ve TRT İstanbul Radyosu’ndaki haftalık emisyon ile İTÜ’nün canlı yayımlanan televizyon programlarıyla ün yaptı.
1969 - 1970 yıllarında Koç Grubu şirketlerinden Koçtaş Ticaret A.Ş.’de çalıştı. 1971 yılında aynı grubun o yıl kurulan Ram Dış Ticaret A.Ş.’ye Mali ve İdari İşler Müdürü olarak atandı. 1984 yılında Tekfen Dış Ticaret A.Ş.’ye Genel Müdür Yardımcısı olarak geçti. 1995 yılında Cumhuriyet Gazetesi bünyesinde kurulan Medya Tanıtım, Dağıtım, Geliştirme A.Ş.’nin paydaşı, Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü oldu. Bu görevinin yanı sıra Cumhuriyet Gazetesi Yönetim Kurulu üyeliği de yaptı. 1997’de Cumhuriyet Gazetesi Genel Müdürlüğünü ve Cumhuriyet Kitap Kulübü’nün Başkanlığını, bu arada da “Cumhuriyet Kitapları”nın Genel Yayın Yönetmenliğini üstlendi. 2001 yılında Cumhuriyet Gazetesi’nden ayrıldı, bir yılı aşkın bir süre İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Medya ve İzleyici Koordinatörü, Genel Yayınlar Yönetmeni olarak çalıştı. Akmen, bir süre de Can Yayınları’nın Genel Müdürlüğünü yaptı.
28 Ocak 2002 tarihinde (sonradan topluca istifa eden) Sema Pişkinsüt liderliğindeki Toplumcu Demokratik Parti’nin kuruluşunda Erdal Öz, Mehmet Güleryüz, Zeynep Tanbay, Vedat Sakman, Vecdi Sayar gibi isimlerle “Kurucu Üye” olarak yer aldı.
Fenerbahçe Spor Kulübü’nde 1986 - 1989 döneminde Denetleme Kurulu Başkanı, iki dönem Yönetim Kurulu Sayman Üyesi ve bir dönem de Yönetim Kurulu Başkan Danışmanı olarak görev aldı. Kulübün Genel ve Yüksek Divan Kurullarının üyesiydi.
Üstün Akmen, 1961 yılından son anına dek yazdı. Önce Evrim, Dönem, Yeni Ufuklar, Yeni İnsan, A gibi dergilerde öykü, poeme-prose ve denemeleri yayımlandı. Sonra Soyut’ta göründü. Biçimde serbestlik, düş gücü ve özgür bir anlayışı benimsedi. 1970’li ve 80’li yıllarda ekonomi dergilerinde, Milliyet ve Güneş gazetelerinde yayımlanan Türk ekonomisi, dış ticaret, vergicilik konularındaki inceleme yazılarına kendi deyimiyle ‘edebiyat bulaştırdı’. Mart 2012 tarihine kadar “Tiyatro… Tiyatro” Dergisinin her sayısında eleştirileri yayımlandı. Uzun yıllar, Milano’da yayımlanan ünlü sahne sanatları dergisi “Il Sipario”da İstanbul’da sahnelenen opera-bale-tiyatro eserlerini tanıttı ve eleştiri yazıları yazdı. TEB Oyun Dergisi’nde, Evrensel’deki “Gözlemevi” köşesinde ve çeşitli internet sitelerinde tiyatro eleştirileri, Andante Dergisi’nde ise opera ve müzik yazıları düzenli olarak yayımlandı. 2009’da Centro Sperimentale Teatrale’in davetlisi olarak Napoli’de biri “Tiyatroda Eleştiri”, diğeri “Günümüz Dünya Tiyatrosu” konularında iki panele, ayrıca “Tiyatro Sanatında Kültürlerarasılık, Kültürler Etkisinde Oyunculuk” üzerine düzenlenen bir de sempozyuma katıldı.
Yaşar Kemal, Şükran Kurdakul ve Alpay Kabacalı’dan sonra dört buçuk yılı aşkın bir süre dünyanın en büyük yazar örgütü Uluslararası P.E.N. Kulüpleri Federasyonu Türkiye Merkezi’nin Genel Başkanlığını üstlenmiş olması ve bu kurumdaki uluslararası başarılarıyla da tanındı. 2006’dan vefatına dek UNESCO’nun saygın sivil toplum kuruluşlarından Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Türkiye Merkezi’nin Genel Başkanlığını üstlendi. “Afife Tiyatro Ödülleri”; “Tiyatro… Tiyatro Dergisi Tiyatro Ödülleri”, “İsmet Küntay Tiyatro Ödülleri”, “Terakki Vakfı Gençlik Tiyatroları Festivali”, “Dil Derneği Kerim Afşar Ödülleri”nde jüri üyeliklerinde bulundu. 2006’dan vefatına kadar (2015) “Sadri Alışık Tiyatro Oyuncu Ödülleri” ve Uluslararası Lions Çoğul Yönetim Çevresi 118 Konfederasyonu tarafından düzenlenen “Lions Tiyatro Ödülleri” Seçici Kurulları Başkanlığı görevlerini sürdürdü.
“International Theatre Institute-ITI” (Uluslararası Tiyatro Enstitüsü)’ın “The World of Theatre” başlıklı kitabında Türk tiyatrosunun 2007-2008 dönemini değerlendirmesi yayımlandı. 2010 yılında Dario Fo, 2011 yılında Roberto Tessari, 2012 yılında Miguel Romero Esteo tarafından kaleme alınan Dünya Commedia Dell’arte Günü bildirilerine 2013 yılında Akmen’in de mesajı eklendi. Ayrıca 2420. Bölge Rotary Kulüpleri’nin önerisi üzerine 1995 yılında Rotary International tarafından yöresine, yurduna, ulusuna ve dünyaya sahip çıkanlardan olduğu gerekçesiyle “Paul Harris Dostluk Ödülü”ne; 2001 yılında mesleğindeki yüksek başarısı ve bunu toplumla paylaşması nedeniyle Rotary Bebek Kulübü tarafından “Yılın Meslek Hizmet Ödülü”ne; işini ve mesleğini topluma hizmet fırsatı görerek kesintisiz olarak, yılmadan büyük bir ciddiyet, özveri ve sevgi ile gerçekleştirdiği gerekçesiyle 2011 yılında Süleymaniye Rotary Kulübü tarafından “Üstün Hizmet Ödülü”ne değer görüldü. 2008 yılında “Anadoluya Yüzünü Dönen Tiyatro Eleştirmeni/Aydın Üstüntaş Ödülü”ne; 2010 yılında ulusal kültürümüzü korumayı, yaşatmayı ve bu yolla çağdaş kültüre ulaşmayı ilke edinmiş Troya Folklor Araştırmaları Derneği’nin, bu yönde emeği geçmiş, yıllarını kültürümüzü araştırmaya, zenginleştirmeye, gelecek kuşaklara aktarmaya adamış; uğraşlarını ve başarılarını çeşitli alanlarda sergileyerek; çağdaş, demokratik, laik kültürümüzün oluşumuna katkıda bulunmuş bilim insanı sanatçı ve kurumlara her yıl geleneksel olarak verdiği ödüle değer görüldü. 2011’de, Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuarı Tiyatro Anasanat Dalı Başkanlığı’nca, Türk tiyatrosunun usta ismi Cüneyt Gökçer anısına düzenlenen “75. Yıl Cüneyt Gökçer En İyi Tiyatro Eleştirmeni Ödülü” verildi. Aynı yıl, Saint Petersburg’daki Avrupa Tiyatro Festivali’nde Türkiye’yi temsil etti. 50. Yazarlık Yılı 10. Pera Festivali etkinliklerinden biri olarak 2011’de Beyoğlu Küçük Sahne’de kutlandı. Birçok sosyal kulüp, vakıf ve dernek, valilikler, kamu kuruluşları, okullar, üniversiteler, sendikalar ve belediyeler ile özel ve amatör tiyatrolar tarafından verilmiş olan başarı belgesi, katılım belgesi, teşekkür belgelerine sahiptir. Kendisi, Ordu ilinin tanıtımı için özveri ile yapmış olduğu gönüllü çabalarından dolayı Ordu Belediye Meclisi’nin aldığı kararla 2013‘te fahri hemşehri ilan edilmiştir.
2016-2017 sezonundan itibaren kıymetli eşi Şaylan Akmen’in öncülüğünde Üstün Akmen Tiyatro Ödülleri düzenlenmeye başladı.
Eserleri
Çarşafın Gizlediği Dişilik (Yalçın Yayınları, Ağustos 1992), Suçsuz Laleler (Milliyet Yayınları, Sonbahar 1996), Bir Günlük Dost (Cumhuriyet Kitapları, Ekim 1998), Kör Bakkalın Gözleri “Senfonik Bir Öykü” (Aksoy Yayıncılık, Ekim 1999, 2.Baskı Haziran 2000), Yarim Nereyi Mesken Tuttun “Öyküsel Duygusallık” (Aksoy Yayıncılık, Kasım 2000), Veee Perdeee (1999 / 2000 Sezonu Tiyatro Eleştiri ve Değerlendirmeleri, Broy Yayınları, Kasım 2000), Üçüncü Zil (2000 / 2001 Sezonu Tiyatro Eleştiri ve Değerlendirmeleri, Broy Yayınları, Ekim 2001), Maskenin Öteki Yüzü (2001 / 2002 Sezonu Tiyatro Eleştiri ve Değerlendirmeleri, Broy Yayınları, Kasım 2002), Provasız Hayat (Epsilon Yayınları, Şubat 2005), Bay Kuş “Denemeler” (Evrensel Basın Yayın, Nisan 2008), Yüzde 100 Tiyatro (2009 / 2010 Sezonu Tiyatro Eleştiri ve Değerlendirmeleri, Mitos-Boyut Yayınları, Ekim 2010), Tiyatroda Ayna Var (2010 / 2011 Sezonu Tiyatro Eleştiri ve Değerlendirmeleri, Artshop Yayınları, Ekim 2011), Yazı Uçtu Sahneye Kondu (2011 / 2012 Sezonu Tiyatro Eleştiri ve Değerlendirmeleri, Mitos-Boyut Yayınları, Ocak 2013)
HASAN ANAMUR (d. 14 Ocak 1940, Ankara - ö. 27 Kasım 2017, İstanbul)
1959 yılında Saint Joseph Fransız Lisesi'ni ve 1965 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’nü bitirdi ve aynı kürsüye asistan olarak atandı. 1974 yılında Jean Giraudoux’nun Tiyatrosunda Savaş ve Barış Sorunu başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. 1980 yılında Zulfu de Maurice Bedel et Les Quatre Dames d’Angora de Claude Farrère başlıklı teziyle doçent ünvanı aldı. Üniversitede Gösteri Sanatları Etkinliği'ni kurdu (1983). Topluluk Bursa Devlet Tiyatrosu sanatçılarının da katkılarıyla Bursa, İstanbul, Ankara ve İzmir'de “Keşanlı Ali Destanı”, “Gözlerimi Kaparım, Vazifemi Yaparım”, “Barış”, “Fizikçiler”, “Kel Şarkıcı” gibi oyunlar sahneledi. o tarihten itibaren Ankara Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nde akademisyen ve öğretim üyesi olarak görev yaptı. 1989’da Profesör olan Anamur, 1991 yılında Fransa'da François-Rabelais (Tours) Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü’nde konuk profesör olarak ders verdi. 1992 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi’nde Fransızca Mütercim-Tercümanlık Bölümünü kurdu ve 2003 yılına kadar bölüm başkanlığını yürüttü. Aynı yıl kendi isteğiyle emekli oldu ve aynı bölümde ders vermeye devam etti.
1992 yılında Fransız Hükümeti’nin ‘Palmes Académiques’ nişanını aldı. 2001-2006 yılları arasında Afife Tiyatro Ödülleri Jürisi Seçici Kurul üyeliği yaptı. 2001-2002 sezonundan itibaren kapanana kadar Radikal Gazetesi’ndeki köşesinde oyun eleştirileri yazdı. “Tiyatro… Tiyatro” Dergisi’nde ve başka kaynaklarda da tiyatro üzerine incelemeleri yayınlandı. TEB Oyun Dergisi’nin ilk sayısından itibaren Sorumlu Yazı İşleri Müdürlüğü’nü yürüttü.
Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Yönetim Kurulu Üyesi, PEN Yazarlar Derneği üyesi, Çeviri Derneği kurucu üyesi ve Yönetim Kurulu Başkanı, FIT (Uluslararası Çevirmenler Federasyonu) Yürütme Kurulu Üyesi, SİEG (Uluslararası Giraudoux İncelemeleri Derneği) Onursal Başkanı oldu.
İlgi alanlarında 200'ün üzerinde ulusal ve uluslararası yayını ile kitap ve oyun çevirileri vardır.
Eserleri
Kitap: Seyir Defteri 1-2 (oyun eleştirileri-incelemeler, Mitos-Boyut Yayınları)
Çeviri Üzerine Yayınlar / Kitap / Makaleler: Başlangıcından Bu Yana Fransızcadan Türkçeye Yapılmış Çeviriler ile Fransız Düşünürler, Yazarlar, Sanatçılar Üzerine Türkçe Yayınları İçeren Bir Kaynakça Denemesi (Gündoğan Yayınları, İstanbul, 2010), Türk Dilinde Güzide Meseller. 1826 yılında Paris’te yayınlanmış Türkçe “Fables çevirileri” (Tarih Vakfı Yayınları, sayı:163, Temmuz 2007), Çeviride Toplumsal Ve Ekinsel Değerlerin Aktarılması “Transfert des valeurs sociales et culturelles en traduction” (Gösteri, Sayı:163, Haziran 1994), “Tiyatro Çevirisi Sorunsalı Üzerine (Sur La Problématique De La Traduction Au Théâtre)” Çeviribilim ve Uygulamaları (Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, Ankara, 1994), “Martin Esslin’in The Theatre Of The Absurd’ünün Absürd Tiyatro Başlığıyla Çevirisi Üzerine”, Tiyatro… Tiyatro…, Sayı:119-120, Mart-Nisan 2002), Eleştirmen Gözüyle-Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu Eleştiri Seçkisi III.-1990 sonrası (Türkiye Tiyatro Eleştirmenleri Birliği, haz. Gülşen Karakadıoğlu-Filiz Elmas, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2008)
Anı Çevirisi: Çanakkale Boğazı / Dardanelles (Jean Giraudoux, AÜ DTCF Batı Dil ve Edebiyatları Araştırma Dergisi)
Oyun Çevirileri: Godot’yu Beklerken / En attendant Godot (Samuel Beckett, Can Yayınları, İstanbul, 1990), Troya Savaşı Olmayacak / La Guerre de Troie n’aura pas lieu, Kaptan Cook’un Gezisine Ek / Supplément au Voyage de Cook (J. Giraudoux, Giraudoux Toplu Oyunları I, Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul, 1995), Amédée ya da Nasıl Kurtulmalı / Amédée ou Comment s’en débarrasser, Ölüm Oyunları / Jeux de massacre, Macbett / Macbett, (Ionesco Toplu Oyunları 1, Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul, 1996), Kel Kantocu (Kel Şarkıcı) / La Cantatrice chauve, Ders / La Leçon, Ionesco ve Tiyatrosu (Ionesco Toplu Oyunları 2, Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul, 1997), Gergedanlar / Rhinocéros (1959), Eugène İonesco - Toplu Oyunlar 4 (Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul, 1999)
Roman Çevirisi: Kızılağaçlar Kralı / Le Roi des aulnes (Michel Tournier, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1996)
Yazınsal Konularda Çeviriler: Paris Kasveti / Le Spleen de Paris (Baudelaire, Beki Haleva’yla birlikte, Kırmızı Yayınları, İstanbul, 2008)
SEVGİ SANLI (d. 2 Temmuz 1925, İzmir - ö. 12 Ağustos 2019, İstanbul)
Sadâyı Hak ve Halkın Sesi gazetelerinin sahibi ve başyazarı Mehmet Sırrı (Sanlı) Bey’in kızıdır. İzmir Amerikan Kız Koleji (1945) ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Filolojisi’nden (1950) mezun oldu. Devlet Tiyatrolarına atanan ilk dramaturgdu. Ankara’da Devlet Tiyatrolarında Başdramaturg (1956-76) ve Dış İlişkiler Yöneticisi, Ankara Radyosu’nda İngilizce spikeri olarak çalıştı. 1976’dan itibaren İstanbul’da çevirmenlik ve tiyatro eleştirmenliği yaptı. Oxford, Cambridge, Durham, Edinburgh ve Manchester üniversitelerinde konuk öğretim görevlisi oldu. TDK, TYS, PEN Yazarlar Derneği, Tiyatro Yazarları Derneği ve Uluslararası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği üyesi idi. Yazılarında Sevgi Batur imzasını da kullandı.
Eleştiri yazıları Cumhuriyet Gazetesi ve Hürriyet Gösteri Dergisi’nde yayımlandı. İlk oyunu “Dilsizlerin Dili” 1950’de İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda, diğer oyunları Devlet Tiyatroları, İstanbul Şehir Tiyatroları ve özel tiyatrolarda sahnelendi.
Bilimsel İnsancılık adlı denemesiyle 1963 Cumhuriyet Gazetesi Deneme Yarışması Ödülü’nü; Küçük Tilkiler adlı çevirisiyle 1972-73, Bu Hesapta Yoktu adlı çevirisiyle de 1973-74 Ankara Sanat Sevenler Derneği Ödülleri'ni; Rita adlı çevirisiyle 1981 Avni Dilligil Ödülü'nü, 1981 Ankara Sanat Evi Ödülü ve 1993 Kültür Bakanlığı En İyi Eleştiri Ödülü’nü; Sinekli Bakkal uyarlamasıyla 1997 Bakırköy Belediyesi Yunus Emre Kültür Merkezi Uyarlama Oyun Yarışması Büyük Ödülü’nü aldı.
Devlet Tiyatroları çalışanlarına ve dışarıdan gelen okuyuculara yetmiş yıla yakın süredir hizmet veren Başdramaturgluk’a bağlı oyun metinleri arşivine -yapılan restorasyon çalışmasının ardından- 2016 yılında Sevgi Sanlı Oyun Arşivi adı verildi.
Eserleri
Oyun: Dilsizlerin Dili (1950), Menevşe Yaprağından İncinen Kız (1967), Bu Elma Başka Elma (1978), Yazılı Kaya (?), Kaygusuz Abdal (Cumhuriyet Kitapları, 2000).
Kitap: Bu Elma Başka Elma (Cem Yayınevi, 1989)
Çeviri: Küçük Tilkiler (L. Helmann, 1958), Oturma Odası (G. Gren, Milli Eğitim Basımevi, 1960), Kılpayı (E. Albee, Dost Yayınları, 1968), Altın Kollu Adam (N. Algrin, 1980), Rita’nın Şarkısı (Willy Russel, 1981), Sezar ile Kleopatra-Pygmalion-Kırgınlar Evi-Jean Darc (B. Shaw, 1982), Şeytan Çelmesi (V. Havel, 1990), Sevgili Doktor (A. Çehov-N. Simon, 1993), Yedi Kadın (B. Schottenfeld, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993), Salıncakta İki Kişi (William Gibson), Albion’un Rüyası (R. Norman, YKY, 1998), Sezar ile Kleopatra (B. Shaw, 1999), Bu Hesapta Yoktu (A. N. Ostrovski, Dünya Kitabevi, 2000), Karanlıktan Aydınlığa (B. Stavies, 2000), Yüzbaşı Corelli’nin Mandolini (L. De Bernieres, Ö. Arıkan ile, YKY, 2000), Kuru Gürültü (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları, 2008), Küheylan (P. Shaffer), Öp Beni Kate (B. ve S. Spewack), On İkinci Gece (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları, 2010), Leenane'in Güzellik Kraliçesi (M. McDonagh), Aktör Kean (Ramund Fitz Simons), Dört Kızkardeş (Michel Tremblay)
Uyarlama: Sinekli Bakkal (H. E. Adıvar, 1998)
ÖZDEMİR NUTKU (d. 12 Ocak 1931, İstanbul - ö. 8 Kasım 2019, İzmir)
Nutku, ilkokuldan sonra 1942’de Robert Kolej’e girdi ve hazırlık sınıflarıyla birlikte sekiz yıllık orta eğitimden sonra 1950’de B.A. derecesi ile mezun oldu. 7 yaşında piyanoya başlayan ve 1949 yılında ilk ve son klasik piyano konserini veren Nutku, 50’li yıllarda bir caz kuarteti kurarak caz piyanisti olarak tanındı. Amatör bir müzisyen olan Nutku’nun tiyatroya olan ilgisi kolej yıllarında başladı. Okulun temsil kolunda, amatör olarak çeşitli roller oynayan yazar, 1946-1947 döneminde, Kadıköy Süreyya Sineması’nda sahnelenen Franz Lehar’ın Tarla Kuşu operetinde ilk profesyonel rolünü oynadı. Ailesiyle Ankara’ya taşındıktan sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne bir yıl devam etti. 1952’de yine aynı Üniversitenin DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’ne yazıldı. Bir yandan da, kolej yıllarında başlayan şiir yazma merakı ile 1952’de ilk şiir kitabı Eller yayımlandı.
1952-1954 arasında ABD Büyükelçiliği’nde çevirmen, 1954-1956 yılları arasında Bayındırlık Bakanlığı Limanlar Dairesinde baş çevirmen olarak çalıştı. 1956’da Ankara Üniversitesi’nden mezun olan yazar, aynı yıl bir bursla Almanya’ya gitti ve Göttingen kentindeki Georg-August Üniversitesi Tiyatro Bölümü’ne alındı ve oradaki öğrenimini 1959 yazında tamamladı. Almanya’da bulunduğu yıllarda, Göttingen Devlet Tiyatrosu Sanat Yönetmeni ünlü Heinz Hilpert’in yanında üç yıl asistanlık yaptı ve Almanya’daki çeşitli özel tiyatrolarda oyun sahneledi. Müziğe olan ilgisi devam ettiğinden, ayrıca iki yıl Prof. Boetticher’in üst düzeydeki müzik seminerlerine devam etti.
1959’da yurda döndü ve bir yıl önce kurulan Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Enstitüsü’ne asistan olarak girdi. 1960’da ilk tiyatro kitabı Tiyatro ve Yazar yayımlandı. 1961’de “The Stagnation and Revival of Verse Drama in England” adlı teziyle doktor, 1967’de “Darülbedayi’nin Elli Yılı” teziyle doçent ve 1974’te “Tiyatro Yönetmeninin Çalışması” başlıklı teziyle profesör oldu. 1965 yılında, A.B.D.’inde Yale, Washington (Seattle), Chicago, Pittsburg, Northwestern, Minnesota, Southern California, UCLA, Carnegie Techn., North Carolina gibi daha birçok üniversitede dersler, konferanslar verdi, seminerler düzenledi; stüdyo ve atölye çalışmalarına katıldı. 1966 yılının Ocak ayı başından Haziran sonuna kadar, iki sömestr Viyana Üniversitesi Tiyatro Enstitüsü’nde ders verdi. 1991’de Batı Sydney Üniversitesi’nde uluslararası bir uzmanlar topluluğuna oyunculuk üst semineri düzenledi.
1976 güzünde İzmir’e yerleşen Nutku, Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Tiyatro Bölümü’nü kurdu. Güzel Sanatlar Fakültesi’nde dekan yardımcılığı ve dekanlık yapan Nutku, 1990’da kurduğu İzmir Şehir Tiyatroları’na 1991’de Genel Sanat Yönetmeni olarak atandı. 1991 yılında, Türkiye’nin ilk ‘Kamyon Tiyatro’sunu yaptı ve gezici çocuk tiyatrosunu kurdu. Böylece tiyatroyu, tiyatroya hiç gitmemiş çocukların ayağına götürdü. 1991 yılında Salihli Belediyesi’nin “Dionisos Ödülü”nü aldı. 1993’te, Kültür Bakanlığı’nın “Tiyatro Araştırmaları Büyük Ödülü” ile onurlandırıldı.
1997’de Hartt School of Music and Performing Arts, Connecticut’ta, Amerikalı ve İsveçli öğrencilere, iki hafta süreyle, rol yapımı üzerine ‘workshop’ yaptı. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü ve aynı fakültenin Sahne Sanatları Bölümü Başkanı’yken 12 Ocak 1998 tarihinde yaş haddinden emekli oldu. Aynı fakültede iki yıl ders verdikten sonra, 2000 yılı başında, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki Yakın Doğu Üniversitesi’nde Sahne Sanatları Fakültesi’ni kurmak üzere davet aldı.
Nutku, bugüne kadar 37’si tiyatro, 22’si çeviri, 4’ü şiir, 12’si oyun ve uyarlama, 2’si senaryo, 1’i çocuk olmak üzere 78 kitap yazdı ve yayımladı. 1953 yılından beri çeşitli sanat ve edebiyat dergilerinde 1.800’ün üstünde araştırma, inceleme, eleştiri ve deneme yazan Nutku, Pazar Postası, Yenigün, Öncü, Vatan, Meydan, Hürgün, Milliyet, Cumhuriyet ve Hürriyet gazetelerinde, Seçilmiş Hikâyeler, Mavi, Şairler Yaprağı, Dost, Tiyatro, Devlet Tiyatrosu Dergisi, Devlet Opera ve Balesi Dergisi, Varlık, Yeditepe, Oyun, Tiyatro 70-80, Değişim, Milliyet Sanat, Hürriyet Gösteri, Sanat Olayı, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Ulusal Kültür, Milli Kültür, Tiyatro… Tiyatro, Agon, Tobav Sanat ve daha birçok dergide sürekli yazdığı incelemeleri, denemeleri ve eleştirileriyle tanındı.
Hollanda’da yayımlanan Encyclopedia of Islam, Türkiye’de yayımlanan İslam Ansiklopedisi ile Kanada’da yayımlanan World Encyclopedia of Contemporary Theatre’in sürekli yazarlarından biridir. Birçok uluslararası kongrede ülkemizi temsil eden ve aynı zamanda oyun sahneleme hocası ve tiyatro yönetmeni olan Nutku, bugüne kadar yüze yakın oyun sahneledi.
Çeşitli uluslararası tiyatro şenliklerinde yönetmen olarak birincilik ve ikincilik ödülleri aldı. DTCF öğrencilerinin rol aldığı “Savaş Oyunu” ile 1966 Uluslararası Tiyatro Şenliği’nde En İyi Yönetmen Ödülü’nü, 1979’da Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri adlı inceleme kitabıyla, Milli Kültür Vakfı’nın “Büyük Edebiyat Ödülü”nü kazandı. 1984’te Güngör Dilmen’in Midas’ın Kulakları adlı oyununu sahnelemesindeki başarısından ötürü, Nutku’ya “Ulvi Uraz En İyi Yönetmen Ödülü” verildi. 1989 yılında, Türk Tiyatrosu’na katkısı ve Türk Tiyatrosu’nu dışarda tanıtmada gösterdiği çaba için Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği’nin “Tiyatroya Katkı Ödülü”ne layık görüldü. 1990 yılının Ekim ayında, Viyana’daki Tiyatro Zirvesi’nde Dünya Tiyatro Eğitimi Enstitüsü’nün kurucularından biri olarak bu Enstitü’nün Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi. Prof. Nutku, Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği, Türk Dil Kurumu (1959), Milletlerarası Tiyatro Enstitüsü (ITI), Tiyatro Araştırmaları Enstitüsü, Tiyatro Eleştirmenleri Birliği, Türk Dil Derneği, İstanbul Amerikan Kolejliler Derneği, İstanbul Amerikan Kolejliler Derneği, Atatürkçü Düşünce Derneği, PEN Yazarlar Derneği gibi çok sayıda sivil toplum kuruluşunun üyesiydi.
Kıyı Ege ve Ege Tiyatrolar Birliği, 2018 yılında bütün Ege bölgesindeki tiyatroları ve birliğin diğer üye kentleri olan Balıkesir, Çanakkale, Edirne’de faaliyet gösteren bütün ekipleri kapsayan Özdemir Nutku Tiyatro Ödülleri’ni başlattı. Oyun Yazarları ve Çevirmenleri Derneği OYÇED ve Dramatik Yayınları da 27 Mart 2020’de “Çeviri”, “Çocuk” ve “Yetişkin” olmak üzere üç kategoride “Özdemir Nutku Oyun Yazma Yarışması” çağrısını yaptı.
Eserleri
Şiir: Eller (1952)
Oyun: Savaş Oyunu (Sermet Çağan ile birlikte, 1965), Söylev (belgesel oyun, Mitos-Boyut Yayınları, 2008), Bana William Deyin (Mitos-Boyut Yayınları, 2010)
Araştırma: Modern Tiyatro Akımları (1963), Tiyatro Terimleri Sözlüğü (1966, Haldun Taner ve Metin And ile birlikte), Darülbedayi’nin Elli Yılı (1969), Dünya Tiyatrosu Tarihi (2 cilt, 1971-1985), Tiyatro Yönetmeninin Çalışması (1973), Yaşayan Tiyatro (1976), Türkiye’de Brecht (1976), Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri (1977), Sahne Bilgisi (1980), Gösterim Sanatları Sözlüğü (1983), Dram Sanatı (1983), IV. Mehmet'in Edirne Şenliği-1675 (Türk Tarih Kurumu, 1987), Yolculuk Günlüğü-1530 (B. Curipeschitz, Türk Tarih Kurumu), Zeynep'in Tiyatro Kitabı (Kabalcı Yayınları, 1992), Duvardaki Mavi Muş (1994 ve 1999), Oyunculuk Tarihi (1995), Kültür Tarihimizden Manzaralar (Kabalcı Yayınları, 1995), Gecenin Maskesi/Shakespeare Oyunları Üzerine Bir İnceleme (Mitos-Boyut Yayınları, 1995), Oyun Çocuk Tiyatro (1998), Uzatmalı Gerçekler (Remzi Kitabevi, 1999), Oyunculuk Tarihi Başlangıcından 19. Yüzyıla (YKY, 1999), Yeni Başlayanlar İçin Oyuncunun Çalışması (Alkım Yayınevi, 2004), Duvar Yıkılırken Almanya'da Tiyatro (Alkım Yayınevi, 2005), Troya'nın Tahta Atı (Şenocak Yayınları, 2009), Bertolt Brecht ve Epik Tiyatro (Özgür Yayınları), Zaman İçinde Zaman (Opus Kitap, 2014), Darülbedayi'den Şehir Tiyatrosu'na 100. Yıl (T. İş Bankası Kültür Yayınları, 2015), Zaman İçinde Zaman (Opus Kitap, 2015), Atatürk ve Cumhuriyet Tiyatrosu (Özgür Yayınları)
Çeviri: Kral VI. Henry-I-II-III (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Bir Yaz Gecesi Rüyası (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Othello (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Romeo ve Juliet (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Kış Masalı (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Venedik Taciri (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Nasıl Hoşunuza Giderse (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Cymbeline (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), III. Richard (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), II. Richard (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Kral Lear (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), İki Soylu Akraba (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), III. Richard (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Çifte İhanet ya da Dertli Âşıklar (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Aşkın Emeği Boşuna (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Titus Andronicus (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Coriolanus'un Tragedyası (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Maltalı Yahudi (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Yeter ki Sonu İyi Bitsin (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Hırçın Kız (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Kısasa Kısas (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Cardenio (W. Shakespeare-J. Fletcher, T. İş Bankası Kültür Yayınları), II. Edward (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Bir Yaz Gecesi Rüyası (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Yanlışlıklar Komedyası (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Veronalı İki Soylu Delikanlı (W. Shakespeare, T. İş Bankası Kültür Yayınları), Kartaca Kraliçesi Dido (C. Marlowe, T. İş Bankası Yayınları), Paris’te Katliam (C. Marlowe, T. İş Bankası Yayınları), Büyük Timurlenk (C. Marlowe, T. İş Bankası Yayınları), Öfkeyle Bak Geriye (J. J. Osborne, Artshop Yayıncılık), Fırtına (W. Shakespeare, Mitos-Boyut Yayınları), Hamlet (W. Shakespeare, Mitos-Boyut Yayınları), Macbeth (W. Shakespeare, Mitos-Boyut Yayınları), On İkinci Gece (W. Shakespeare, Mitos-Boyut Yayınları), At (G. Hay, Kabalcı Yayınları, 1991), Kül Altındaki Kor (A. Çekhov, Kabalcı Yayınları, 1993), Toplu Oyunları 1 / Bir Casusa Ağıt/ Weisman ile Kızıl Yüz (G. Tabori, Mitos-Boyut Yayınları, 1994), Çizme ve Çorapları (H. Achternbusch, Mitos-Boyut Yayınları, 1995), Tiyatrocu (T. Bernhard, Mitos-Boyut Yayınları, 1999)